Hiến pháp và một sự ngộ nhận về dân chủ

Lại một bài nữa của Lê Anh Hùng bàn về Sữa đổi Hiến pháp

….

Friedrich Hayek, triết gia chính trị vĩ đại nhất thế kỷ 20, từng nhận định: “Không phải nguồn gốc của quyền lực, mà chính sự hạn chế quyền lực mới ngăn nó khỏi trở nên độc đoán.”⁽⁵⁾ Thực tế này không chỉ xảy ra ở Việt Nam hay các nước “xã hội chủ nghĩa” khác, những nơi mà cơ chế “Đảng cử, dân bầu” đã thực sự vô hiệu hoá quyền tự do của người dân trong việc lựa chọn người đại diện chính trị của mình, mà còn là một hiện thực ở nhiều nước theo chế độ dân chủ.

Con đường dẫn Hitler đến quyền lực độc tài chính là thông qua bầu cử dân chủ. Các nhà độc tài khác như Juan Perón của Argentina, Suharto của Indonesia, Ferdinand Marcos của Philippines, v.v., thảy đều đi theo con đường bầu cử dân chủ để lên đến đỉnh quyền lực rồi sau đó lại tìm mọi cách củng cố quyền lực độc tài cho bản thân. Họ đều do nhân dân bầu lên nhưng các cơ chế giám sát quyền lực hiện hữu đã bất lực hoặc bị họ vô hiệu hoá, trong đó có hình thức trấn áp các đối thủ chính trị và lực lượng chính trị đối lập. Và một trong những nguyên nhân dẫn đến tình hình chính trị ở nước Nga hiện nay chính là một điều khoản của hiến pháp Nga, cho phép Quốc hội thông qua việc sửa đổi hiến pháp với đa số tuyệt đối mà không cần tới thủ tục trưng cầu dân ý: Ngày 14/11 và 26/11/2008, lần lượt Hạ viện (Duma) và Thượng viện (Hội đồng Liên bang) Nga thông qua việc sửa đổi hiến pháp, kéo dài nhiệm kỳ tổng thống từ 4 năm lên 6 năm, một động thái mà ngay từ lúc đó đã được nhiều người nhìn nhận là nhằm mở đường cho “triều đại” mới kéo dài 12 năm của ông Putin bắt đầu từ năm 2012, trong khi “triều đại” cũ vẫn còn gần 4 năm nữa mới kết thúc. Điều này đã tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, gây ra sự bất bình và chia rẽ trong dân chúng Nga.⁽⁶⁾ (Ở điểm này, Hiến pháp 1946 của Việt Nam lại tỏ ra tiến bộ hơn nhiều, với quy định việc sửa đổi Hiến pháp phải được toàn dân phúc quyết tại Điều 70).

Quay trở lại với tình hình Việt Nam, một khi Hiến pháp hiện hành đã quy định là công dân có quyền tự do ngôn luận, một khi các nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã nhiều lần phát biểu là “tôn trọng ý kiến khác biệt”⁽⁷⁾ thì không có lý do gì lại không thừa nhận các đảng phái với những quan điểm chính trị khác biệt. Cạnh tranh chính trị chính là cơ chế hữu hiệu nhất để giám sát quyền lực Nhà nước. Trong Quốc hội, các đảng phái đối lập luôn theo sát quy trình lập pháp, là lực lượng đầu tiên lên tiếng phản biện và ngăn chặn những đạo luật vi hiến, không hợp lòng dân hay mở đường cho sự lạm dụng quyền lực. Đối với các chính sách của chính phủ, các đảng phái đối lập cũng là những người đầu tiên đặt câu hỏi về tính hợp hiến, hợp pháp và hiệu quả của chúng. Những gì mà các đảng phái chính trị đối lập làm không hẳn là hoàn toàn “vì dân vì nước”, mà trước hết là vì lợi ích chính trị của họ, song xét toàn cục, điều đó lại góp phần kiểm soát được quyền lực chính trị và đem lại cho cử tri nhiều lựa chọn. Friedrich Hayek từng nói, “Chúng ta sẽ không bao giờ ngăn chặn nổi sự lạm dụng quyền lực nếu như chúng ta không sẵn sàng hạn chế quyền lực theo những cách thức mà đôi khi có thể cản trở việc sử dụng quyền lực cho những mục đích đáng mong muốn.”⁽⁸⁾ Cạnh tranh chính trị khiến cho sự phân chia quyền lực nhà nước và sự độc lập (không phải biệt lập) giữa lập pháp, hành pháp và tư pháp trở nên thực chất. Đây là một điều kiện tiên quyết để giám sát quyền lực nhà nước, giúp cho hiến pháp dân chủ của một quốc gia đi vào cuộc sống chứ không phải chỉ là cái bánh vẽ.

Hơn nửa thế kỷ qua, Việt Nam là một trong không nhiều “điểm sáng” trên thế giới mà ở đó hội tụ cả điều kiện cần và điều kiện đủ của một chính thể độc quyền và sự thiếu vắng các cơ chế kiểm soát quyền lực hữu hiệu (cạnh tranh chính trị, sự chế ước và cân bằng giữa các nhánh quyền lực nhà nước, phân cấp quản lý, nền báo chí tự do, xã hội dân sự). Rõ ràng, đất nước chúng ta “phát triển” như ngày hôm nay là bởi những điều tốt đẹp hơn đã bị tước đoạt. Tiền đề để đưa đất nước thoát ra khỏi thực trạng đang ngày càng xấu hơn về chính trị - kinh tế - xã hội hiện nay dứt khoát không phải là một bộ luật cơ bản vừa mơ hồ và rối rắm, vừa chỉ có hiệu lực trên giấy như bản Hiến pháp hiện hành./.

Quảng Trị, 15/12/2011

L. A. H.